نەخۆشیی شەبەنگیی ئۆتیزم یان Autism Spectrum Disorder (ASD)یەکێکە لە ناخۆشی ناوچەی دەرکی و گەشەی مەعنووی منداڵان و گەنجان کە کاریگەری زۆری لەسەر قوتابی دەرک، قسەکردن، ڕووتینی ڕۆژانە و هاوبەشبوونی لەگەڵ کەسانی دیکەدەکات. لە زانیاری پزیشکی دا، ئۆتیزم وشەیەکە بۆ کۆمەڵە هۆکار و نیشانە جیاواز کە لەسەر “شەبەنگ” دابەش دەبن و هەر کەس نیشانەکانی بە شێوەی جیاواز پیشان دەدات. هەر وەکو دوکتۆرگیان دەڵێت، ئۆتیزم نە تەنها بەم مانایە نییە کە کەسێک ناتوانێت قسە بکات، بلکو مانایەکی فراوانتر و گەشەییتر هەیە.
نەخۆشیی ئۆتیزم زۆرجار لە ساڵانی یەکەم تا سێی ژیان دەرک دەبێت و بە نیشانەکانی وەکو چەماشاوکردنی کەم، کارمەندی لێکدانەوە، قسەکردنی کەموپەنج، دڵخۆشی زۆر بە کارەکانی تکراری، سەختی لە گۆڕینی ڕووتیندانی دەبەزێت. دوکتۆر گیان دەڵێت کە ئەم ناخۆشییە “شەبەنگی” ناوی لەبەر ئەوەی وەردەچوون و کاریگەرییەکانی کەس بە کەس جیاوازن.
هۆکاری ئۆتیزم
هۆکاری ڕاستەقینەی نەخۆشیی شەبەنگیی ئۆتیزم تا ئێستا نەزانراوە، بەڵام لە زانیاری پزیشکی و توێژینەوەکاندا، گەمان لە هۆکاری جینی، گەشەی ماغز لە شکم، کاریگەری ژینگە، و گۆڕانکاری دەروونیدەکرێت. لە زۆر کەساندا، خەڵکی دەبینن کە چونکە نەشتەرگەری ئەگەر نەبوو، تاکەچارە لە دەرمانە نییە، بەڵام ئەمە زانیاری دروست نییە. چۆنیەتی چارەسەرکردن لە ئۆتیزم جیاوازە و لەسەر ڕاهێنان، دەرمانی ڕفتاری، وتار پزیشکی و یارمەتیدانی دەروونیدامەزرابووە.
نیشانەکانی ئۆتیزم
نیشانەکان لە کەسەکاندا جیاوازن، بەڵام بە گشتی ئەمانەن:
- سەختی لە قسەکردن یان بەکارهێنانی زمان
- چەمەشاوکردنی کەم یان نەرەکی
- دڵخۆشی زۆربە کارە هەمان و تکراری
- قسەی توند، نائاسایی یان ناڕونی وەک لە گۆڕینی ڕووتین
- ناتوانینی خۆپێگەیاندن و هاوبەشبوون لە کۆمەڵگا
چارەسەرکردن و دەرمان
ئەوە گرنگە بزانین کە ئۆتیزم چارەسری قەتیی نییە، بەڵام دەتوانرێت پێشکەوتنە بەرزەکان درووست بکرێت. دوکتۆرگیان تێدا پێشنیاری دەکات کە لە سەرەتای دەرککردن، منداڵان پێویستن بە:
- دەرمانی ڕفتاری (ABA)
- دەرمانی وتار و زمان
- دەرمانی ڕوانی
- پشتیوانی ناوخانووک
- ڕاهێنان بۆ هاوبەشبوونی کۆمەڵایەتی
نەشتەرگەری لە ئۆتیزمدا کاتێک کاربەکار دەبێت کە هەموو چارەکان ناتوانن کاریگەری بەرز بدەن، بۆ نموونە لە کاتی کێشەی نەرەکی، کێشەی نەخۆشی بەشکانی دیکە یان هەلومەرجە تایبەتی. بەڵام گشتی، دەرمانی ئۆتیزم لەسەر ڕاهێنان و هاوبەشبوونی خێزانیدامەزرابووە.
کاتێک پزیشک پێویستە؟
هەر کاتێک منداڵ یان گەنج تاخیر لە قسەکردن، کارمەندی لە لێکدانەوە، هەستی نائاسایی، یان دڵخۆشی زۆر بە کاری تکراریپیشان بدات، باشە بۆ خێزان کە هەنگاو بگرن بۆ دوکتۆر گیان یان پزیشکی تایبەت بۆ گەشەی منداڵ.
مشاهده پست مشابه : FDA to shift clinical evidence for medical devices toward postmarket
نەخۆشیی شەبەنگیی ئۆتیزم (Autism Spectrum Disorder)